Befekadu Beyene | November 19, 2024
News Brief
በአማራ ክልል የሚገኘው የወፍ ዋሻ ደን የበርካታ ልዩ ዕፅዋት፣ አእዋፍ እና እንስሳት ዝርያዎች መገኛ ቢሆንም ባለፉት 20 ዓመታት ውስጥ ወደ 2,000 ሄክታር የሚጠጋ በደን ጭፍጨፋ እና ግጦሽ ጠፍቷል። የ32 አመቱ ንጉስ ፈቃደን ጨምሮ የአካባቢው ማህበረሰብ ደንን በመጠበቅ በዘላቂነት መተዳደሪያው አድርጓል። አቶ ፈቃደ ደኑን በመጠበቅ ገቢ ለማግኘት ከተቋቋሙት 12 አሳታፊ የደን አስተዳደር ማህበራት አንዱን ይመራል። የተለያዩ የዛፍ ዓይነቶችን ይተክላሉ፣ የደን ሀብቶችን ኃላፊነት የተሞላበት አጠቃቀም ያረጋግጣሉ፣ እና ለደኑ አጠቃላይ እንክብካቤ ያደርጋሉ። በተጨማሪም በደን ውስጥ ከብቶችን በሚያሰማሩ፣ ዛፎችን በሚቆርጡ ወይም ሀብቱን አላግባብ በሚጠቀሙ ግለሰቦች ላይ ቅጣት ይጥላሉ። አቶ ፈቃደ "አንድ ሰው የዛፍ ችግኞችን በመሸጥ ገንዘብ ማግኘት እንደሚችል በጭራሽ አላውቅም ነበር" ብለዋል።
በቀኑ ማለዳ ላይ የማህበረሰቡ አባላት ለዕለት ተዕለት ደን ጥበቃ ፈረቃቸው ሲዘጋጁ የወፍ ዋሻ ደንን ከባድ ጭጋግ ይሸፍነዋል። ወደ ጫካው ጥቂት ደረጃዎች ሲገቡ፣ የአእዋፍ ዜማ ፣ የቅጠሎች ኮሽታ እና የዝንጀሮዎች ጨዋታ በዛፎች ውስጥ ሲያስተጋባ የሚያረጋጋ ስሜት ይፈጥራል። የጠዋቱ የብርሃን ጨረሮች በወፍራም ሽፋን ላይ እየጠነከሩ ሲሄዱ ጭጋጋማው ከባቢ መጥራት ይጀምራል። ይህም አገር በቀል እና አገር በቀል ባልሆኑ ዛፎች የተሞላ አረንጓዴ መልክዓ ምድር በግልጽ እንዲታይ ያደርገዋል። ወፍ ዋሻ በሰሜን ሸዋ ዞን በአማራ ክልል ሶስት ወረዳዎችን የሚሸፍን ሲሆን በኢትዮጵያ ካሉት የመጨረሻ የተፈጥሮ ደኖች አንዱ ነው።
ጫካው እንደ ኦሮጋኖ (ቲሞስ ሴሩላተስ) እና ጓሳ (ፌስቱካ አቢሲኒካ)፣ እንደ አንኮበር ሴሪን (ሴሪኑስ አንኮቤሬንሲስ) ያሉ ወፎችን እና የጭላዳ ዝንጀሮ (ቴሮፒተከስ ጌላዳ) ያሉ እፅዋትን ጨምሮ በርካታ ልዩ ዝርያዎችን አስጠልሏል።
ምንም እንኳን ጠቀሜታ ቢኖረውም ባለፉት 20 ዓመታት ውስጥ ወደ 2,000 ሄክታር የሚጠጋ የወፍ ዋሻ በደን መጨፍጨፍና በግጦሽ ምክንያት ጠፍቷል።ወፍ ዋሻ የአፈር መሸርሸርን በመከላከል፣ የውሃ ዑደትን በመቆጣጠር እና የአየር ንብረት ለውጥን በካርቦን ቁጥጥር በኩል በመቀነስ ረገድ ወሳኝ ሚና ይጫወታል። ነገር ግን ለሀብቱ ያለው የማያቋርጥ ፍላጎት የደኑን ጥራት እና መጠን ያለማቋረጥ ይሸረሽራል።
ይህንን አስከፊ ሁኔታ በመገንዘብ ዌፎረስት ከዘላቂ የተፈጥሮ ሃብት አስተዳደር ማህበር ወይም (SUNARMA) ጋር በመተባበር ወፍ ዋሻን ለመጠበቅ በማህበረሰብ የሚመራ የደን እና የመሬት ገጽታ መልሶ ማቋቋም ፕሮጀክት ጀምሯል። የዚህ ጥረት ቁልፍ አካሄድ አሳታፊ የደን አስተዳደር ሲሆን ህብረተሰቡ ደኑን እየጠበቀ የገቢ ማስገኛ ተግባራትን እንዲያከናወነ ነው።
የ32 አመቱ ንጉስ ፈቃደ ያደገው በጫካው አቅራቢያ በሚገኝ አካባቢ በወፍ ዋሻ ገነት ቀበሌ ነው። አሁን ቤተሰቡን የሚደግፈው ከዕለት ተዕለት እርሻው በላይ ተጨማሪ ገቢ በሚሰጠው በወፍ ዋሻ የመሬት ገጽታ መልሶ ማቋቋም ፕሮጀክት አማካይነት ነው።
አቶ ንጉስ ከወላጆቹ በወረሰው ትንሽ መሬት ላይ ጤፍ፣ ገብስ፣ ስንዴ፣ በቆሎ፣ አተር፣ ባቄላ እና ምስር ያመርታል። ምንም እንኳን ብዙ ጥረት ቢያደርግም ምርቱ አራት የሆኑትን ቤተሰቡን እምብዛም አይደግፍም። በወላጆቹ ቤት ውስጥ እየኖረ፣ አቶ ንጉስ ከወፍ ዋሻ የዛፍ ዘሮችን መሰብሰብ እና ተጨማሪ ገቢ ማግኘት እስኪማር ድረስ እራሱን ለመቻል ታግሏል።
አቶ ንጉስ እንዲህ ይላል፡- “አንድ ሰው የዛፍ ችግኞችን በመሸጥ ገንዘብ ማግኘት እንደሚችል አላውቅም ነበር። እንደ ግራር አቢሲኒካ፣ ፒኑስ እና ጁኒፔረስ ፕሮሴራ ያሉ ዘሮችን ለአማራ ደን ኢንተርፕራይዝ እና አነስተኛ ገዢዎችን በኪሎ ግራም እስከ 500 ብር ($4.10 US) እንሸጣለን።”
አቶ ንጉስ አሁን ደኑን በመጠበቅ ገቢ ለማግኘት ከተቋቋሙት 12 አሳታፊ የደን አስተዳደር ማህበራት አንዱ መሪ ናቸው። አሳታፊ የደን አስተዳደር ማህበራት በዋናነት የሚያተኩሩት ደኑን ከተጨማሪ ውድመት በመጠበቅ ላይ ነው። የተለያዩ የዛፍ ዓይነቶችን ይተክላሉ፣ የደን ሀብቶችን ኃላፊነት የተሞላበት አጠቃቀም ያረጋግጣሉ እና ለደኑ አጠቃላይ እንክብካቤ ደርጋሉ። በተጨማሪም በደኑ ውስጥ ከብቶችን በሚያሰማሩ፣ ዛፎችን በሚቆርጡ ወይም ሀብቱን አላግባብ በሚጠቀሙ ግለሰቦች ላይ ቅጣት ይጥላሉ።
እንደ ጁኒፔረስ ፕሮሴራ እና አፍሮካርፐስ ግራሲሊዮር ያሉ የእንጨት ምርቶች ለቤት ግንባታ ከፍተኛ ዋጋ አላቸው። ይህም በማህበረሰቡ ውስጥ ያለውን ክብር ያሳያል። አቶ ንጉስ ቤተሰቦቻቸው ቤት ለመስራት እና ባህላዊ መሳሪያዎችን ለመስራት ከደኑ ውስጥ ዛፎችን ሲቆርጡ ያስታውሳሉ።
ሌላው የደኑ ጠባቂ የ37 ዓመቱ አርሶ አደር እና የአምስት ልጆች አባት የሆነው አቶ መልሴ መኮንን ናቸው። አቶ መልሴ የደን ጠባቂ በመሆን ለቀዝቃዛ የአየር ጠባይ እና ለህገ ወጥ የዛፍ ቆራጮች ሳይበገሩ ላለፉት አስርት አመታት ወፍ ዋሻን ሲቆጣጠሩ ነበር። የመሬት ገጽታ መልሶ ማቋቋም ፕሮጀክቱን እስኪቀላቀሉ ድረስ ጥረታቸው ግን በቂ አልነበረም። ወፍ ዋሻ በመንግስት በተመደቡ 40 የደን ጠባቂዎች ይጠበቃል፣ ነገር ግን ይህ ጥበቃ ያለ ማህበረሰብ ተሳትፎ በቂ አልነበረም።
አቶ መልሴ በተጨማሪ ገቢው ደስተኛ ናቸው። እንዲህ ይላሉ፡- “ዘርን በመሸጥ ባገኘሁት ገቢ፣ የፀሐይ ፓነል እና ቴሌቪዥን ገዛሁ። ቤተሰቤ አሁን በቴሌቪዥን ትዕይንቶች መደሰት ይችላሉ። በተጨማሪም ላም ገዛሁ። ሁለት ጥጆችን ወልዳለች።” የፀሐይ ኃይል አሁን ለቤቱ የብርሃን ምንጭ ሆኗል፣ ወተትም ለቤተሰቡ ተጨማሪ የምግብ ምንጭ ነው። እነዚህ ጥቅሞች ማህበረሰቡ ወፍ ዋሻን ለመጠበቅ ያለውን ቁርጠኝነት ያጠናክራሉ።
አቶ ንጉስ እና አቶ መልሴ ከSUNARMA በዘላቂ የደን አጠቃቀም ላይ ስልጠና ወስደዋል እና ይህንን እውቀት በማህበረሰብ ስብሰባዎች ላይ በማካፈል የደን ጥበቃን አበረታተዋል።
አስናቀ አታኩሬ የወፍ ዋሻ የመሬት ገጽታ መልሶ ማቋቋም ፕሮጀክት የፕሮጀክት ሥራ አስኪያጅ ናቸው። ፕሮጀክቱ የአካባቢውን ማህበረሰብ በደን አያያዝ እና ጥበቃ ላይ ወሳኝ አጋር አድርጎ እንደሚመለከተው ተናግረዋል። እንዲህ ሲሉ ያስረዳሉ፡- “የእኛ ፕሮጀክት የመንግስት ጥረቶችን ይደግፋል። አሳታፊ የደን አስተዳደር ማህበራት ከደን ጠባቂዎች ጋር በመሆን ደኑን ለመጠበቅ እና የህብረተሰቡን ግንዛቤ ለማሳደግ ይሰራሉ። የደን አስተዳደር እቅድ አላቸው እና አጎራባች አካባቢዎችን ለመጠበቅ ሃላፊነት ይወስዳሉ።”
ፕሮጀክቱ ከ8,400 በላይ አባወራዎችን በዘር መሰብሰብ፣በንብ እርባታ እና ችግኞችን በመትከል ለማሳተፍ ያለመ ነው። ወፍ ዋሻን ወደ ነበረበት ለመመለስ እና የተራቆቱ የጋራ መሬቶችን መልሶ ለማቋቋም ከ2023 ጀምሮ ከ185,000 በላይ የዛፍ ችግኞች በዋናነት አገር በቀል ዝርያዎች ተሰራጭተው ተተክለዋል።
የፎቶ መግለጫ፡ የ32 አመቱ ንጉስ ፈቃደ ወደ ገበያ ለመሄድ የአካሲያ አቢሲኒካ ዘሩን እያዘጋጀ ነው።